Να τα πούμε?

Τα κάλαντα είναι ελληνικό έθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα με τα παιδιά να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι 2 μαζί ή και περισσότερα και να τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες, ή φυσαρμόνικες.

Τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, χτυπούν την πόρτα και ρωτούν: «Να τα πούμε;». Αν η απάντηση από τον νοικοκύρη ή την νοικοκυρά είναι θετική, τότε τραγουδούν τα κάλαντα για μερικά λεπτά τελειώνοντας με την ευχή «Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά». Ο νοικοκύρης τα ανταμοίβει με κάποιο χρηματικό ποσό, ενώ παλιότερα τους πρόσφερε μελομακάρονα ή κουραμπιέδες.

Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή.




Καταγωγή της λέξης κάλαντα

Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα. Πιστεύεται ότι η ιστορία τους προχωρεί πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Βρήκαν, μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα).

Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Αλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές. Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.

Το τραγούδι της Ειρεσιώνης της εποχής του Ομήρου, το απαντάμε σήμερα με μικρές παραλλαγές στα κάλαντα της Θράκης:

Στο σπίτι ετούτο πού 'ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη
ν' ανοίξουνε οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα
να μπει ο πλούτος κι η χαρά κι η ποθητή ειρήνη
και να γεμίσουν τα σταμνιά μέλι, κρασί και λάδι
κι η σκάφη του ζυμώματος με φουσκωτό ζυμάρι».



Χριστουγεννιάτικα κάλαντα

Καλήν ημέραν άρχοντες,
αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την θείαν Γέννησιν
να πω στ' αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βηθλεέμ τη πόλει.
Οι ουρανοί αγάλλονται
χαίρει η κτήσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται
εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών
και Ποιητής των όλων.




Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη
εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων

Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
και φουσκαλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα
να που τον έχεις τον υγιόν, τον μοσχοκανακάρη
λούεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπεις

Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ' ένα χρυσό βεργάλι
κι η κυρά δασκάλισσα, με το μαργαριτάρι
είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για τη Βάγια
άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι
και κάτσε και ντουχιούντηζε ήντα θα μας εβγάλεις

Γι απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι
κι από τον πύρο του βουτσού να πιούμε μια γιομάτη
κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι
κι από το πιθαράκι σου ένα κουρούπι λάδι
κι αν είναι κι ακροπλιάτερο, βαστούμε και τ' ασκάκι

Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα
και φέρε και γλυκό κρασί να πιούν τα παλικάρια
κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας, να πούμε καλησπέρα
και ακόμα δεν τον ηύρηκες τον μάνταλο ν' ανοίξεις
να μας κεράσεις μια ρακή κι ύστερα να σφαλίξεις...


Κάλαντα Χριστουγέννων Πελοποννήσου


Χριστούγεννα , πρωτουγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
Για εβγάτε ,διέτε ,μάθετε που ο Χριστός γεννάται
Γεννιέται κι ανασταίνεται στο μέλι και στο γάλα ,
Τα μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
Και το μελισσόχορτο το λουζοντ' οι κυράδες


Κυρά ψηλή ,κυρά λιγνή, κυρά καμαροφρύδα
Κυρά μου όταν στολίζεσαι και πας στην εκκλησιά σου
Βάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη
Και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δακτυλίδι


Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μην ραγίσει
Και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνους πολλούς να ζήσει


Κάλαντα Χριστουγέννων Κρήτης


Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πολει
Οι ουρανοί αγάλλονται , χαίρει η φύσις όλη
Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
Ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων


Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαδούλα
Και φουσκαλίδα του γιαλού και μπάμια από τα δέντρα
που τον έχεις τον Ηλιον, τον μοσχοκανακάρη,
λούεις τον και χτενίζει τον και στο σχολειό τον πέμπεις


Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ' ένα χρυσό βεργάλι
Και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι
Και αν είναι θέλημα χρυσή μου περιστέρα
Ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα






Κάλαντα Χριστουγέννων Κέρκυρας


Σήμερο πηγαίνουνε οι μάγοι στη χώρα του Ηρώδη
Και ο Ηρώδης ταραχθείς , έγινε θηριώδης
Κράζει τους μάγους « μάγοι που θε να πάτε;»
«στης Βηθλεέμ το σπήλαιο, την πόλη την αγία,
που εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία»


Κάλαντα Χριστουγέννων Θράκης


Χριστός γεννιέται χαρά στον κόσμο , χαρά στον κόσμο τα παλικάρια
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες η Παναγιά μας κοιλοπονούσε


Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε τους αρχάγγελους , τους ιεράρχες
Σεις , αρχαγγέλοι και ιεράρχες στη Σμύρνη πάτε , μαμές να φέρτε


Άγια Μαρίνα ,άγια Κατερίνα στη Σμύρνη πάνε μαμές να φέρουν
Όσο πάνε κι όσο να΄ρθουν η Παναγιά μας ξελεφτερώθη


Στην κούνια το 'βαλαν και το κουνούσαν , το τραγουδούσαν
Σαν ήλιος λάμπει, Σα νιο φεγγάρι το παλικάρι


Φέγγει σε τούτον το νοικοκύρη με τα καλά του, με τα παιδιά του
Με τα καλά του με τα παιδιά του με την καλή νοικοκυρά του




Κυκλαδίτικα κάλαντα


Για σένα κόρη όμορφη ήρθαμε να τα πούμε
και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε "και του χρόνου" να σας πούμε.
"Και του χρόνου" να σας πούμε, φέρτε μας κρασί να πιούμε.


Αν έχεις κόρη όμορφη βάλε τη στο τσιμπίδι
και κρέμασέ την αψηλά να μην τη φαν οι φύλλοι.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε "και του χρόνου" να σας πούμε.
"Και του χρόνου" να σας πούμε, φέρτε μας κρασί να πιούμε.


Σ'αυτό το σπίτι που'ρθαμε καράβια'ν'ασημένια
Του χρόνου σαν και σήμερα να'ναι μαλαματένια.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε "και του χρόνου" να σας πούμε.
"Και του χρόνου" να σας πούμε, φέρτε μας κρασί να πιούμε.


Για σένα κόρη όμορφη ήρθαμε να τα πούμε
και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε "και του χρόνου" να σας πούμε.
"Και του χρόνου" να σας πούμε, φέρτε μας κρασί να πιούμε.


Κάλαντα Καστοριάς


Αφέντη μου στο σπίτι σου χρυσή καντήλα φέγγει.
Φέγγει τους ξένους να δειπνούν, τους ξένους να πλαγιάσουν.


Κυράμ' κυράμ κι αρχόντισσα κι αρχοντοπαραδειγμένη,
σε κάλεσαν οι αρχόντισσες στην εκκλησιά να πάνης.


Αφέντης μας είναι καλός, στον κόσμο ξακουσμένος.
Ας είν'πολλά τα έτη του, καλά κι ευτυχισμένα.





Κάλαντα Προποντίδος


Χριστούγεννα πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
βγήκατε διέτε μάθετε τώρα Χριστός γεννιέται
γεννιέται κι ανατρέφεται στο μέλι και το γάλα,
το μέλι τρων οι άρχοντες και το κερί της άγης
και το μελισσοβότανο δος το στα παληκάρια
για να το φαν για να το πιουν, να πούνε και του χρόνου.


Αφέντη μου, αφεντάκη μου, εφτά φορές αφέντη
αφέντη μου στην αφεντιά σ' χρυσή καντήλα καίει.
Αν βάλεις λάδι και κερί φέγγει στην αφεντιά σου,
κι από τα παραθύρια σου φέγγει τη γειτονιά σου.
Αν βάλεις και περσότερο φέγγει τον κόσμον όλον.

σ.σ. Ευχαριστώ τον φίλο Γιώργο Αργύρη, για τις πολύτιμες αυτές πληροφορίες που μου έστειλε! Μαριαλένα